Wiedza o społeczeństwie

„Globalizacja to nie jedno zjawisko. To jest nazwa dynamicznej siły, a to, jak ta siła działa i na nas wpływa, zależy od tego, jak się z nią obchodzimy” – Joseph Stiglitz.

Globalizacja to złożony i wielowymiarowy proces, który obejmuje różne obszary życia społecznego, gospodarczego i kulturowego. Najważniejsze cechy globalizacji to:

• Wolny przepływ towarów, usług i kapitału: dzięki globalizacji towary z jednego krańca świata mogą trafiać na półki sklepów na drugim jego krańcu w mgnieniu oka. To sprawia, że konsumenci mają dostęp do różnorodności produktów i usług.
• Łatwiejszy dostęp do informacji: dzięki internetowi informacje krążą w zawrotnym tempie. Wiadomości, badania naukowe, trendy kulturowe – wszystko jest dostępne na wyciągnięcie ręki.
• Wzrost międzynarodowych relacji: globalizacja sprzyja większej liczbie kontaktów między krajami i narodami. To oznacza, że nasze życie jest coraz bardziej związane z wydarzeniami i ludźmi na całym świecie.
• Rozwój technologii i transportu: postęp technologiczny sprawił, że podróże i komunikacja stały się tańsze i bardziej dostępne. To ułatwia zarówno podróże turystyczne, jak i przemieszczanie się ludzi w celach biznesowych.

W sferze ekonomicznej, globalizacja skupia się głównie na redukcji barier w handlu międzynarodowym. To prowadzi do zwiększenia swobody przepływu dóbr materialnych i usług między krajami. Rosnąca międzynarodowa wymiana handlowa, obejmująca import i eksport, pogłębia więzi ekonomiczne między państwami, co sprawia, że kraje stają się coraz bardziej od siebie zależne. W takich okolicznościach przedsiębiorstwa transnarodowe, działające jednocześnie w różnych częściach świata, odgrywają coraz większą rolę. Właściciele tych przedsiębiorstw, czyli akcjonariusze, często są obywatelami wielu krajów. Globalne korporacje współpracują ze sobą oraz konkurują na globalnym rynku. Ich produkty, takie jak komputery, odzież czy artykuły żywnościowe, pojawiają się na półkach sklepów na całym świecie.

W wyniku globalizacji następują istotne zmiany w polityce światowej. Rosnąca współzależność ekonomiczna wymusiła ścisłą współpracę między państwami. Jednym z kluczowych efektów tego procesu jest powstanie Unii Europejskiej, która stanowi przykład coraz głębszej integracji. Ponadto, globalizacja sprzyja powstawaniu nowych organizacji międzynarodowych, a współpraca między decydentami z różnych części świata staje się coraz bardziej istotna. Spotkania takie jak roczne spotkanie grupy G-8, skupiające liderów ośmiu najbardziej wpływowych państw, czy Światowe Forum Ekonomiczne w Davos, gdzie przedstawiciele największych korporacji na świecie spotykają się z politycznymi liderami różnych krajów, to tylko kilka przykładów takich inicjatyw. W Polsce, coroczne Forum Ekonomiczne w Krynicy Zdroju jest nazywane „małym Davos” i stanowi platformę do dyskusji nad kwestiami związanymi z globalizacją.

Globalizacja ma rozległe konsekwencje społeczne i kulturowe, które przekształcają życie jednostek na całym globie. Pierwszym społecznym efektem jest wzrost migracji i mieszania się kultur. Ludzie przemieszczają się w poszukiwaniu lepszych warunków życia, tworząc zróżnicowane społeczności, które integrują różnorodne tradycje i wartości. Jednakże, globalizacja prowadzi również do utraty tożsamości kulturowej. W wyniku wpływu dominującej kultury zachodniej, tradycje lokalne, języki i obyczaje mogą ulec erozji. Zjawisko to może prowadzić do poczucia utraty tożsamości i konfliktów kulturowych.

Ponadto globalizacja sprzyja rozprzestrzenianiu się idei demokracji i praw człowieka, co wywołuje rosnącą świadomość społeczną i walkę o prawa obywatelskie. Jednakże, nierówności społeczne również się pogłębiają, gdy globalne korporacje zdobywają większą władzę i kontrolę nad zasobami.

W kontekście technologicznym globalizacja sprzyja rozwojowi komunikacji i wymiany informacji. Jednakże rosnący dostęp do mediów społecznościowych może przyczynić się do izolacji społecznej i zaniku bezpośrednich relacji międzyludzkich.

Globalizacja stanowi poważne wyzwanie dla tak małego kraju jak Litwa. Wpływ kultury globalnej staje się coraz bardziej widoczny i może stanowić zagrożenie dla lokalnej kultury. Jako przykład można wskazać rosnącą popularność kina amerykańskiego, co przekłada się na rozpowszechnianie norm, wartości i świąt wcześniej nieznanych w tej części świata. To z kolei może prowadzić do zaniku lokalnych tradycji i obyczajów.

John Fitzgerald Kennedy, który był prezydentem Stanów Zjednoczonych w latach 60. XX wieku, wygłosił słynne słowa, które stanowią przestrogę dla ludzkości: „Ludzkość musi zakończyć wojnę, inaczej wojna zakończy ludzkość.” W dzisiejszych czasach przywódcy państw starają się unikać konfliktów zbrojnych, dając pierwszeństwo rozwiązywaniu kryzysów za pomocą metod pokojowych, takich jak negocjacje. Niemniej jednak, istnieją sytuacje, gdy strony zaangażowane w konflikt nie są skłonne do rozmów i nie widzą możliwości pokojowego rozwiązania sporu, co może prowadzić do wybuchu konfliktów zbrojnych.

Warto zwrócić uwagę, że na przestrzeni dziejów ludzkość doświadczyła wielu tragicznych wojen i konfliktów, które pozostawiły trwałe piętno na historii i przypomniały nam, jak destrukcyjne mogą być skutki braku pokoju. Dlatego też utrzymanie pokoju i prewencja konfliktów stają się priorytetem dla społeczności międzynarodowej.

Konflikty międzynarodowe stanowią istotny aspekt stosunków międzynarodowych. Są to sytuacje, w których co najmniej dwie państwa, organizacje międzynarodowe lub grupy społeczne angażują się w spory, które mają charakter międzynarodowy, a rozwiązanie tych sporów wymaga negocjacji, mediacji, czy nawet użycia siły. Przyczyny konfliktów międzynarodowych są różnorodne i obejmują:

• Terytorium i granice: spory terytorialne często wynikają z niejasności lub konkurencji o granice państw. Przykładem jest konflikt między Indią a Pakistanem o Kaszmir.
• Zasoby naturalne: konflikty mogą wyniknąć z rywalizacji o dostęp do zasobów naturalnych, takich jak ropa naftowa, gaz ziemny czy woda. Przykładem jest spór między Sudanem i Południowym Sudanem o zasoby ropy naftowej.
• Polityka i ideologia: rozbieżności w kwestiach politycznych i ideologicznych mogą prowadzić do konfliktów międzynarodowych. Przykładem jest zimna wojna między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim.
• Religia i etniczność: spory religijne lub etniczne często stanowią źródło konfliktów, jak na przykład konflikty w Bośni i Hercegowinie czy na Bliskim Wschodzie.
• Polityka terytorialna i wpływy: wpływy i chęć zagarnięcia terytorium innych państw mogą prowadzić do konfliktów, jak miało to miejsce w przypadku aneksji Krymu przez Rosję w 2014 roku.

Współcześnie demokratyczne państwa przykładają ogromną wagę do zabezpieczenia swojego terytorium i obywateli w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa. Jednocześnie nie pozostają biernymi wobec potencjalnych konfliktów czy sytuacji kryzysowych w innych krajach. Starają się działać zarówno na rzecz swojego bezpieczeństwa, jak i niesienia pomocy obszarom dotkniętym konfliktami. Jednym z krajów, które często angażuje się w interwencje militarne w różnych obszarach świata, są Stany Zjednoczone.

W przypadku zagrożeń międzynarodowych, organizacje międzynarodowe odgrywają kluczową rolę. NATO (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego), jako sojusz polityczno-wojskowy, podejmuje działania w celu zapewnienia obronności i bezpieczeństwa swoich członków. Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) z kolei koncentruje się na niesieniu pomocy humanitarnej w obszarach konfliktów, dostarczając leki, personel medyczny i pomoc ubogim.

Unia Europejska (UE) również dąży do zaangażowania się w rozwiązywanie konfliktów zbrojnych i udzielania pomocy humanitarnej. Mimo że UE próbowała wcześniej utworzyć swoje jednostki wojskowe, takie jak unijne siły szybkiego reagowania, obecnie bardziej skupia się na aspektach gospodarczych i cywilnych. Niemniej jednak, żołnierze z państw członkowskich UE biorą udział w misjach wojskowych i cywilnych na całym świecie, zwłaszcza w Afryce Północnej i na Bałkanach.

Każda misja organizowana przez UE otrzymuje specjalną nazwę, na przykład operacja wojskowa w Macedonii w 2003 r. była znana jako „Concordia”, a misja w Demokratycznej Republice Konga nazywała się „Artemis” (2003 r.). Warto zaznaczyć, że operacje te są finansowane przez państwa członkowskie UE i rozpoczynane na oficjalną prośbę zainteresowanego państwa.

Aktualnie na terytorium Europy trwa konflikt wojenny – jest to wojna w Ukrainie. Konflikt rosyjsko-ukraiński 24 lutego 2022 r. przerodził się w pełnoskalową wojnę. Została ona poprzedzona rosyjskim żądaniem wykluczenia możliwości dalszego poszerzania NATO i redukcji potencjału militarnego sojuszu w Europie Środkowo-Wschodniej do stanu sprzed 1997 roku. Inwazja Rosji na Ukrainę stanowi naruszenie Karty Narodów Zjednoczonych. Zgodnie z prawem międzynarodowym stanowi zbrodnię agresji, która może być ścigana na mocy jurysdykcji uniwersalnej.

Prasa, radio oraz telewizja to środki masowego przekazu, z których korzystamy na co dzień. Media odgrywają kluczową rolę w dzisiejszym społeczeństwie. Są nie tylko źródłem informacji, ale także wpływają na kształtowanie opinii publicznej, kreują trendy i pełnią rolę forum, na którym odbywa się debata społeczna.

W krajach demokratycznych media cieszą się szeroką swobodą, ale nie działają całkowicie poza zasadami. W przypadku Litwy, media operują w oparciu o kilka istotnych aktów prawnych, w tym ustawę o informowaniu społeczeństwa, ustawę o reklamie oraz ustawę o Krajowej Radiofonii i Telewizji. Ponadto, przedstawiciele mediów zobowiązani są do przestrzegania Kodeksu Etyki Litewskich Dziennikarzy i Wydawców. Dla utrzymania odpowiednich standardów pracy mediów, istnieje również organ nadzorujący, tj. Komisja Etyki Dziennikarzy i Wydawców.

W związku z tym dziennikarze i wydawcy muszą przestrzegać zarówno praw autorskich, jak i obowiązku dostarczania prawdziwych informacji. Oczekuje się od nich, że w swoich relacjach będą rzetelni i obiektywni, choć wiadomo, że osiągnięcie całkowitej bezstronności w niektórych sytuacjach może być trudne. Niemniej jednak jako cechy dobrej informacji prasowej można wymienić atrakcyjny i klarowny tytuł oraz treść, która dostarcza istotnych i aktualnych informacji w sposób zwięzły, zawierający konkretne dane i liczby. Dzięki temu artykuł staje się zarówno ciekawy, jak i godny zaufania w oczach czytelników.

W latach 60. XX wieku dokonał się przełom w dziedzinie środków masowej komunikacji, a przyspieszony rozwój nowoczesnych technologii informatycznych odegrał w nim kluczową rolę. Dzięki innowacjom, takim jak sieci światłowodowe, technologia satelitarna, komputery osobiste i technologia wideo, pojawiły się wcześniej nieznane formy mediów, nazywane „nowymi mediami”. Wśród tych nowych mediów znajdują się cyfrowe środki masowego przekazu, które rozwinęły się po upowszechnieniu telewizji: przede wszystkim Internet i nośniki danych takie jak CD-ROM i DVD. Nowe media charakteryzują się obfitością treści graficznych i dźwiękowych oraz interaktywnością, co oznacza możliwość aktywnego uczestnictwa i reagowania na przekazywane informacje. Internet wywarł olbrzymi wpływ na współczesną komunikację interpersonalną.

We współczesnym świecie, ogromny wpływ na różne aspekty życia społecznego, zwłaszcza w sferze polityki, wywierają media masowe. Często nazywane są one „czwartą władzą”, co podkreśla ich znaczenie obok trzech tradycyjnych gałęzi władzy: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. To media kontrolują informacje, które docierają do społeczeństwa, a także mogą nadzorować sferę polityki, wydobywając na powierzchnię nieprawidłowości czy przypadki łamania prawa.

Jednak w związku z ogromnym wpływem mediów na społeczeństwo, pojawia się pytanie o odpowiedzialność dziennikarzy i obiektywizm w przekazywaniu informacji. Dziennikarze powinni kierować się zasadami prawdy, obiektywizmu, uczciwości i szacunku. To oznacza, że informacje powinny być starannie zbierane i zweryfikowane, a dziennikarze nie powinni zniekształcać faktów ani pomijać innych punktów widzenia. Dziennikarze powinni być odporni na wpływy zewnętrzne, a ich głównym celem powinno być dobro odbiorców, którzy muszą być w stanie odróżnić fakty od opinii i komentarzy.

Aby zachować obiektywizm w przekazie informacji i chronić pluralizm mediów, istnieje konieczność utrzymania różnorodności źródeł informacji. Pluralizm mediów daje społeczeństwu możliwość wyboru spośród wielu źródeł i porównywania różnych punktów widzenia.

We współczesnym świecie działa ponad 250 organizacji międzynarodowych. Choć większość z nich ma charakter lokalny i nie odgrywa szczególnie istotnej roli w polityce światowej, to ich rosnąca liczba świadczy o coraz większej potrzebie współpracy między państwami wobec postępującej globalizacji.

Organizacje międzynarodowe to instytucje, w których państwa i niepaństwowe podmioty współpracują, aby rozwiązywać globalne problemy, promować pokój, rozwój gospodarczy, ochronę środowiska, prawa człowieka i inne kwestie o charakterze międzynarodowym. Ich rola w dzisiejszym świecie jest niezastąpiona.

Najważniejszym celem wielu organizacji międzynarodowych jest promowanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Organizacje te podejmują wysiłki w zakresie zapobiegania konfliktom, rozwiązywania konfliktów zbrojnych i utrzymania stabilności globalnej. Najbardziej znaczącą organizacją w tej dziedzinie jest Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), której pakt założycielski ma na celu utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa.

Aby ONZ mogła wypełniać powierzone jej zadania, dysponuje stosownymi organami. Dziś są nimi: Zgromadzenie Ogólne, Sekretariat, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna oraz Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

Ponadto, organizacje międzynarodowe działają na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego. Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy pomagają krajom w rozwoju gospodarczym, zwalczaniu ubóstwa i zapewnianiu pomocy humanitarnej. Te instytucje są kluczowe dla wielu krajów rozwijających się, które otrzymują wsparcie finansowe i techniczne.

Kwestie ochrony środowiska są również w centrum zainteresowań organizacji międzynarodowych. Program Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP) pracuje nad promowaniem zrównoważonego rozwoju, ochroną przyrody i walką ze zmianami klimatycznymi. Te organizacje starają się koordynować działania krajów w celu ochrony planety.

Prawa człowieka i sprawy społeczne to kolejne dziedziny, w których organizacje międzynarodowe pełnią kluczową rolę. ONZ i organizacje specjalistyczne, takie jak UNICEF i UNESCO, pracują nad promowaniem równości płci, edukacją, opieką zdrowotną i innymi aspektami życia społecznego. Ich działania pomagają w budowaniu społeczeństw bardziej sprawiedliwych i równych.

Warto zaznaczyć, że organizacje międzynarodowe działają w oparciu o suwerenność państw członkowskich, co oznacza, że te ostatnie zachowują swoją niezależność i suwerenność w ramach organizacji, jednocześnie zobowiązując się do współpracy i przestrzegania ustalonych norm i zasad.

W ramach ONZ funkcjonuje również organ sądowniczy – jest nim Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, który zajmuje się rozstrzyganiem sporów między państwami. Siedzibą MTS jest Haga.

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) jest istniejącym od 1949 roku sojuszem wojskowym. Warto odnotować, że w czasie zimnej wojny była to najważniejsza organizacja zachodnich państw demokratycznych. Celem NATO miało być zagwarantowanie bezpieczeństwa Europy Zachodniej i USA. Chociaż Traktat Północnoatlantycki (zwany również Traktatem Waszyngtońskim), który powoływał do życia sojusz, nie wskazywał konkretnego źródła zagrożenia, faktycznie NATO miało bronić swoich członków przed Związkiem Radzieckim i jego sojusznikami.

Istota sojuszu polega na solidarności krajów członkowskich. W przypadku agresji militarnej na państwo należące do NATO, pozostali członkowie organizacji uznają ją za atak na siebie oraz zobowiązują się do udzielenia państwu napadniętemu niezbędnej pomocy. Przez cały okres zimnej wojny nigdy jednak nie skorzystano z tej klauzuli. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego skutecznie pełniła natomiast funkcję odstraszającą. Zważywszy na wielki potencjał militarny Stanów Zjednoczonych, niekiedy nazywana jest „amerykańskim parasolem ochronnym nad Europą Zachodnią”.

Rada Europy powstała w 1949 roku i była jednym z kluczowych projektów powojennych inicjatyw na rzecz integracji Europy Zachodniej, która kształtowała się w kontekście zimnej wojny. Organizacja ta skupia przede wszystkim państwa europejskie, które przyznają się do zasad demokracji i praworządności. Początkowo skupiała państwa z Zachodniej Europy, lecz na przełomie lat 80. i 90., po upadku „żelaznej kurtyny”, Rada Europy poszerzyła swoje działania na kraje ze wschodniej części Starego Kontynentu. Od momentu jej założenia liczba państw członkowskich znacznie wzrosła z 23 do obecnych 46. Organizacja Rady Europy koncentruje się na promowaniu praw człowieka, zasad praworządności oraz demokracji.

Rada Europy, pomimo braku prawa do ingerencji w wewnętrzne sprawy państw członkowskich, pełni istotną rolę w promowaniu standardów i wartości europejskich. Organizacja ta jest inicjatorem wielu kluczowych konwencji, które po ratyfikacji przez państwa członkowskie, stają się obowiązującym prawem na terytorium tych krajów. Jednym z najbardziej znanych dokumentów jest Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, często nazywana Europejską Konwencją Praw Człowieka, podpisana w 1950 roku. Ta konwencja zawiera katalog gwarantowanych praw i stanowi fundament działania Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Siedziba tego organu znajduje się w Strasburgu, a jego zadaniem jest monitorowanie, czy państwa europejskie przestrzegają zapisów tej konwencji.

Co istotne, każdy obywatel państwa członkowskiego może zwrócić się do Trybunału, jeśli uważa, że jego prawa zostały naruszone przez organy państwa. Europejski Trybunał Praw Człowieka pełni kluczową rolę w utrzymaniu przestrzegania praw człowieka na kontynencie europejskim.

Współczesny świat to era, w której organizacje międzynarodowe odgrywają kluczową rolę w rozwiązywaniu globalnych problemów. Ich działania przyczyniają się do promowania pokoju, rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska, praw człowieka i innych kwestii o charakterze międzynarodowym. Jednak ich rola jest wyłącznie wspierająca, a finalna odpowiedzialność za podejmowanie decyzji i realizację działań spoczywa na państwach członkowskich. W erze globalizacji, współpraca na arenie międzynarodowej staje się coraz bardziej niezbędna, aby sprostać globalnym wyzwaniom. Organizacje międzynarodowe stanowią platformę, na której państwa i inne podmioty współpracują, aby kształtować lepszą przyszłość dla wszystkich.

„Naród jest podstawowym bytem życia społecznego, a państwo jest tylko organizmem powołanym do służby narodu” – Woodrow Wilson.

Naród jest trudnym do zdefiniowania pojęciem, ponieważ ma zarówno aspekt kulturowy, jak i polityczny. W najprostszych słowach, naród to wspólnota ludzi związanych wspólnym pochodzeniem, językiem, kulturą, tradycją i historią. Naród to grupa ludzi, którzy utożsamiają się ze sobą jako wspólnota i często mają wspólne poczucie przynależności narodowej.

Cechy narodu:

• Wspólny język
• Wspólna historia i kultura
• Wspólne wartości i przekonania
• Poczucie wspólnoty i tożsamości narodowej

Naród może istnieć bez własnego państwa, co jest przypadkiem narodów rozproszonych na całym świecie, takich jak naród żydowski przed utworzeniem państwa Izrael. Istnieją również narody, które żyją na terytorium innych państw, ale nadal utrzymują swoją tożsamość narodową. 

Tożsamość narodowa niejednokrotnie przeradzała się w uczucie wyższości nad innymi narodami i grupami etnicznymi. W tym miejscu należy poznać różnice między szowinizmem, nacjonalizmem a kosmopolityzmem: 

Nacjonalizm to miłość do własnego narodu i kultury, wraz z dążeniem do zachowania i podkreślenia tożsamości narodowej. Nacjonaliści zazwyczaj pragną utrzymać swoje wartości i tradycje narodowe, ale niekoniecznie wykazują nienawiść wobec innych narodów. Ich celem jest promowanie własnej tożsamości narodowej, często z poszanowaniem różnorodności kulturowej i etnicznej. Nacjonalizm, gdy jest umiarkowany, może być częścią zdrowej tożsamości narodowej.

Szowinizm to forma skrajnego nacjonalizmu, wyrażająca się w szkodliwym wywyższaniu własnego narodu i kultury kosztem innych narodów. Szowiniści wykazują często niezdrową miłość do swojego narodu, jednocześnie wykazując pogardę i nienawiść wobec innych narodów. Ich postawa jest pełna nietolerancji wobec różnorodności etnicznej i kulturowej na danym terytorium. Szowinizm prowadzi do konfliktów i podziałów między narodami.

Kosmopolityzm – kosmopolici odrzucają nacjonalizm i nie przywiązują dużej wagi do przynależności narodowej. Uważają, że kultury i narodowości są względne i nie powinny prowadzić do podziałów między ludźmi. Kosmopolici często uważają się za obywateli świata i dążą do pojednania między narodami i kulturami. Nie identyfikują się z konkretnym narodem, ale z ludzkością jako całością. Kosmopolityzm to próba przeciwdziałania nacjonalizmowi i promowanie idei wspólnego dziedzictwa ludzkości.

Czym jest państwo?

Państwo to zorganizowana jednostka polityczna, posiadająca terytorium, ludność, rząd i suwerenność. W najprostszych słowach, państwo to jednostka polityczna, która sprawuje władzę nad określonym obszarem ziemi i jego ludnością. Państwo ma zdolność do tworzenia prawa, pobierania podatków, utrzymywania sił zbrojnych, zarządzania sprawami publicznymi i reprezentowania swojego narodu na arenie międzynarodowej.

Cechy państwa:

• Terytorium
• Ludność
• Rząd
• Suwerenność (niepodległość)

W przypadku większości państw, naród i państwo utożsamiane są ze sobą, co oznacza, że obywatele państwa stanowią naród danego państwa. Jednak istnieją też wyjątki, gdzie jedno państwo może skupiać w swoim wnętrzu wiele narodów. Przykładem jest Rosja, która jest państwem wielonarodowym, gdzie na jej obszarze żyją różne narody, takie jak Rosjanie, Tatarzy czy Czuwasze.

Związek między narodem a państwem

Naród i państwo często wzajemnie na siebie wpływają. Naród to fundament tożsamości państwa, a państwo dostarcza ram prawnych i instytucjonalnych, które umożliwiają obywatelom rozwijanie swojej narodowej tożsamości. Naród jest źródłem kultury, tradycji i historii, które państwo może pielęgnować i chronić. Wspólnota narodowa często jest także podstawą legitymacji państwa – obywatele utożsamiają się z państwem, gdy czują, że państwo chroni ich narodową tożsamość i wartości.

„Uznajemy za prawdę oczywistą, że wszyscy ludzie zostali stworzeni jako równi, że każdy został wyposażony przez Stwórcę w niezbywalne prawa, do których należą: prawo do życia, prawo do wolności oraz dążenia do szczęścia” – Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych.

Pojęcie praw człowieka jest oparte na przekonaniu, że każdy człowiek jest wartością, którą należy chronić. Prawa człowieka są tarczą przeciwko nadużyciom władzy. O prawach człowieka mówi się we współczesnym świecie wiele i wszędzie.

Prawa człowieka to abstrakcyjne normy, które zawierają w sobie regulacje mające na celu ochronę fundamentalnych wartości i dobra jednostki ludzkiej. Prawa te wynikają z samej istoty bycia człowiekiem, co daje człowiekowi prawo do ich respektowania. Istnieje kilka kluczowych cech, które charakteryzują prawa człowieka:

• Powszechność – prawa człowieka są uniwersalne i niezależne od jakichkolwiek wyróżnień, takich jak rasa, płeć, czy pochodzenie etniczne.
• Równość – prawa człowieka podkreślają zasadę równości między ludźmi, co oznacza, że każda jednostka ma te same prawa podstawowe.
• Niezbywalność – prawa człowieka nie mogą być arbitralnie odebrane ani zbywane, ponieważ są one nieodłącznym elementem godności każdej osoby.
• Nienaruszalność – choć istnieją okoliczności, w których niektóre prawa mogą być ograniczone lub zawieszone, ogólna zasada jest taka, że prawa człowieka są nienaruszalne i powinny być respektowane.
• Indywidualność – prawa człowieka interpretuje się poprzez pryzmat jednostki, a nie zbiorowości. Każda osoba ma indywidualne prawa, które przysługują jej jako jednostce.

Pojęcie niezbywalnych praw jednostki istniało już w Starożytnej Grecji i było rozwijane przez sofistów, wybitnych greckich myślicieli. Według nich, każdy człowiek, niezależnie od swojego pochodzenia czy obywatelstwa, ma prawa naturalne, które czynią go równym wobec innych. Prawa te były uważane za nadrzędne wobec praw stanowionych przez władzę. Sofiści podkreślali, że zasada równości wszystkich ludzi jest wieczna i niezmienialna, niepodważalna przez żadną ludzką władzę. Niestety, te idee o równości ludzi pozostawały głównie w sferze teorii przez długi okres czasu, aż do drugiej połowy XX wieku.

Jednym z ważnych momentów w historii rozwoju praw człowieka w Europie było uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w wyniku Rewolucji Francuskiej, która miała miejsce w latach 1789-1799. Ta deklaracja była innowacyjnym dokumentem, który promował idee wolności, równości obywateli wobec prawa, wolności wyznania i słowa, prawa do bezpieczeństwa i własności. Zgodnie z nią wszyscy obywatele mieli być równi wobec prawa i płacić równe podatki. Władza miała być wykonywana przez naród i dla narodu.

Jednakże prawdziwa globalna uwaga względem praw człowieka nabrała znaczenia po dwóch światowych wojnach. Po tych okropnych doświadczeniach społeczność międzynarodowa zrozumiała, że zapewnienie podstawowych praw jednostki jest kluczowe w celu zapobieżenia katastrofom spowodowanym totalitarnymi ideologiami. To właśnie w tym kontekście narodziła się Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) i jej agendy, które skupiły się na ochronie praw człowieka oraz rozprzestrzenianiu informacji o naruszaniu tych praw w celu wywołania reakcji społeczności międzynarodowej. Karta Narodów Zjednoczonych odnosi się do promowania i przestrzegania praw człowieka, a artykuł 68 tego dokumentu mówi o powołaniu Komisji Praw Człowieka. Do dziś ONZ i jej agendy rozwijały liczne mechanizmy monitorujące naruszenia praw człowieka i kontynuują swoją pracę na rzecz ich ochrony i propagowania na całym świecie.

Wśród fundamentalnych praw człowieka można wyróżnić różne kategorie, które zapewniają jednostce pełnię godności i wolności:

• Prawa osobiste człowieka – te prawa gwarantują jednostce prawo do życia, własnych przekonań, oraz wyboru wyznawanej religii. To oznacza, że nikt nie ma prawa narzucać nam swoich przekonań, wybierać naszych przyjaciół, ani ingerować w naszą korespondencję i prywatność. Nikt nie ma prawa pozbawić nas życia.
• Obywatelskie prawa człowieka – te prawa dotyczą sfery obywatelskiej, gdzie jednostka ma prawo korzystać z przysługujących jej praw zgodnie z przepisami ustanowionymi przez państwo, w którym żyje. Możemy zakładać organizacje i stowarzyszenia, co promuje aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.
• Polityczne prawa człowieka – te prawa gwarantują jednostce uczestnictwo w życiu politycznym. Obejmuje to prawo do głosowania, wyrażania swoich przekonań podczas demonstracji, składania petycji, skarg i wniosków. Na przykład: możemy uczestniczyć w wyborach, głosować zgodnie z własnymi przekonaniami oraz uczestniczyć w manifestacjach i protestach.
• Socjalne prawa człowieka – te prawa zapewniają jednostce dostęp do nauki, ochrony zdrowia, pomocy socjalnej oraz zabezpieczenia zdrowia i życia. Oznacza to, że mamy prawo do nauki w odpowiednich placówkach edukacyjnych, opieki medycznej i pomocy w sytuacjach potrzeb. Obejmuje to także prawo do emerytury i świadczeń socjalnych.
• Ekonomiczne prawa człowieka – te prawa gwarantują jednostce prawo do posiadania własności, dziedziczenia oraz prawa do pracy. Oznacza to, że mamy prawo do zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej, nabywania i zbywania majątku oraz wyboru zawodu.
• Kulturalne prawa człowieka – te prawa dają jednostce prawo do korzystania z dóbr kultury, swobody twórczości artystycznej i jej prezentowania. Oznacza to, że państwo powinno umożliwiać dostęp do muzeów, wystaw, galerii sztuki, a także promować swobodę wyrażania kultury i sztuki.

Warto zaznaczyć, że prawa człowieka mogą być poddawane ograniczeniom, jednak tylko w ściśle określonych sytuacjach i zgodnie z wytycznymi zawartymi w dokumentach międzynarodowych lub konstytucjach poszczególnych państw. Takie ograniczenia mogą mieć miejsce w przypadku konieczności ochrony określonych wartości, zachowania bezpieczeństwa publicznego lub w sytuacjach zagrożenia, takich jak wojna.

Współczesny świat stoi w obliczu licznych wyzwań i problemów, które wpływają na życie ludzi na całym globie. Rozwój technologii, globalizacja, zmiany klimatyczne, konflikty społeczne i ekonomiczne są tylko niektórymi z wyzwań, które definiują nasze czasy. 

Co dziesiąta osoba na świecie głoduje – ponad 800 milionów ludzi żyje w warunkach skrajnego niedożywienia. Według informacji dostarczanych przez organizacje pozarządowe, każdego dnia z powodu głodu traci życie około 19 700 osób. To przerażająca statystyka oznacza, że co cztery sekundy na świecie umiera jedna osoba z powodu braku jedzenia.

Niestety, to dzieci i osoby starsze są najczęstszymi ofiarami braku dostępu do odpowiednich ilości pożywienia. Problem ten jest szczególnie palący w krajach afrykańskich i niektórych regionach Azji, gdzie gwałtowny przyrost naturalny prowadzi do nadmiernego obciążenia produkcji żywności. Znacząca część budżetów tych najuboższych krajów jest przeznaczana na pokrycie podstawowych potrzeb, a brak inwestycji w rolnictwo stanowi poważne wyzwanie.

Aby zwiększyć dostępność żywności, konieczne jest unowocześnienie sektora rolniczego. Inwestycje w rolnictwo, edukację rolników i dostęp do nowoczesnych technologii mogą zwiększyć wydajność upraw i hodowli. Wdrażanie zrównoważonych praktyk rolniczych może pomóc w zabezpieczeniu dostaw żywności, zwłaszcza w regionach dotkniętych niedoborem. Zrównoważone praktyki rolnicze uwzględniają ochronę środowiska naturalnego, co jest kluczowe w długoterminowej perspektywie. Ponadto, istotne jest działanie na poziomie międzynarodowym. Współpraca międzynarodowa, pomoc humanitarna i programy rozwojowe mogą wspierać kraje dotknięte problemem głodu.

Kolejnym, jednym z najpoważniejszych problemów współczesnego świata są zmiany klimatyczne. Wzrost temperatury, katastrofy naturalne i degradacja środowiska wpływają na nasze życie i przyszłość planety. Efekty cieplarniane i emisje gazów cieplarnianych są głównymi przyczynami tych zmian. Walka z globalnym ociepleniem wymaga wspólnych działań na skalę międzynarodową, inwestycji w energię odnawialną i zmiany stylu życia.

Niestety, na całym świecie nadal dochodzi do rażącego łamania praw dzieci, a wiele z tych przypadków jest szczególnie niepokojących. Przykładem jest praktyka angażowania dzieci do udziału w konfliktach zbrojnych i praca dzieci w warunkach niespełniających standardów praw dziecka. Około 215 milionów dzieci pracuje w trudnych i niebezpiecznych warunkach, z czego około 115 milionów jest narażonych na szczególne ryzyko. Niemal jak w przypadku kobiet, dzieci są również często ofiarami przemocy seksualnej i handlu ludźmi, co przykładowo ma miejsce w Demokratycznej Republice Konga, Sudanie czy Somalii. Szacuje się, że aż 2 miliony dzieci jest wykorzystywanych również w szeroko pojętym przemyśle seksualnym.

Współczesny świat staje również w obliczu zagrożeń związanych z terroryzmem. Wiele osób datuje początek „epoki terroryzmu” od tragicznego dnia 11 września 2001 roku, kiedy doszło do ataków na bliźniacze wieże World Trade Center w Nowym Jorku. Wzrost liczby zamachów terrorystycznych, jako narzędzi walki politycznej, obserwowany jest jednak już od lat 70. XX wieku.

Terroryzm wiąże się także z problemem broni jądrowej. Obecnie wiele państw posiada taką broń, w tym Stany Zjednoczone, Rosja i Izrael. Choć technicznie budowa bomby atomowej nie jest już tajemnicą, jedynym czynnikiem powstrzymującym jej produkcję jest brak dostępu do odpowiednich materiałów. Jednak rozwijająca się technologia nuklearna ma potencjał zarówno w dziedzinie energetyki, jako źródła taniej energii z elektrowni jądrowych, jak i stanowi poważne zagrożenie związane z możliwością wykorzystania broni jądrowej podczas walk zbrojnych. Dlatego monitorowanie i kontrola technologii nuklearnej oraz rozwijanie zrównoważonych źródeł energii są kwestiami kluczowymi w dzisiejszym świecie.

Bez wątpienia bezdomność stanowi powszechny problem, obecny niemalże na całym świecie. To zjawisko jest często generowane przez niekorzystne uwarunkowania polityczne, społeczne oraz ekonomiczne, ale także staje się wynikiem kataklizmów, takich jak trzęsienia ziemi, pożary, huragany i powodzie. Bezdomność może być postrzegana na wielu płaszczyznach: jako indywidualna tragedia konkretnych osób, jako symptom patologii społecznej, ale także jako złożony problem społeczny.

Kolejnym ważnym problemem jest korupcja. Korupcja to działanie polegające na nadużyciu władzy publicznej lub stanowiska dla uzyskania prywatnych korzyści lub zysków osobistych. Zjawisko korupcji przybiera różne formy, takie jak korupcja administracyjna, gospodarcza, wyborcza, polityczna, samorządowa, legislacyjna, koncesyjna, informacyjna, a także dotyczy działań w zakresie zamówień publicznych i prywatnych. Warto zrozumieć, że korupcja to negatywna praktyka, która ma zły wpływ na rozwój społeczeństwa, narusza zasady etyki i równości, a także powoduje straty ekonomiczne. Dlatego walka z korupcją stanowi priorytetowe zadanie dla każdego społeczeństwa.

Jakie są potencjalne skutki zmian klimatycznych i jakie działania podejmuje społeczność międzynarodowa w tej sprawie? Prześlij swoją odpowiedź do 6 listopada na adres info@efhr.eu i wygraj 2 bilety do kina na dowolnie wybrany film!

Władzę można zdefiniować jako zdolność do wpływania na zachowanie innych ludzi oraz kontrolowania zasobów i instytucji społecznych. To zdolność do narzucania swojej woli innym, co może mieć miejsce w różnych przestrzeniach, takich jak polityka, gospodarka, życie rodziny czy życie społeczności lokalnych. Formy władzy są różnorodne. Może to być władza polityczna, w której decyzje podejmowane są na szczeblu państwowym lub międzynarodowym czy władza ekonomiczna, w której wpływ na społeczeństwo wynika z kontroli nad zasobami ekonomicznymi. Istnieje także władza społeczna, która opiera się na normach społecznych i kulturowych.

Mimo że władza polityczna często kojarzy się z instytucjami państwowymi, należy pamiętać, że przez długi okres historii funkcjonowała także poza oficjalnymi strukturami państwowymi. Przykłady takie jak niewolnictwo czy feudalne stosunki zależności dawały możliwość sprawowania władzy wielu osobom, które nie należały do tradycyjnych struktur państwowych, takim jak właściciele ziemscy czy monarchowie. To zjawisko podkreśla istnienie różnych form władzy i jej rozproszenie na przestrzeni dziejów.

Jednak jednym z fundamentalnych atrybutów nowoczesnego państwa jest zmonopolizowanie przez nie możliwości legalnego stosowania przemocy. Państwo staje się suwerenne, gdy dysponuje niezależnymi władzami, zdolnymi do ustalania oraz egzekwowania określonego prawa na swoim terytorium. To oznacza, że władza nad użyciem siły oraz prawo do tworzenia i egzekwowania prawa są związane z państwowymi instytucjami. Suwerenność państwa jest kluczowym elementem jego funkcjonowania, a jej utrzymanie stanowi jeden z fundamentów współczesnego porządku prawnego i politycznego.

Demokracja jest obecnie najbardziej preferowanym modelem sprawowania władzy na świecie. To ustrój, w którym rządy są powierzone samemu społeczeństwu – termin „demokracja” wywodzi się z języka starożytnych Greków i dosłownie oznacza „ludowładztwo”. Współczesny model demokracji rozwijał się i ewoluował od czasów Oświecenia, ale ma swoje korzenie w starożytnej Grecji, zwłaszcza w ateńskiej polis, czyli mieście-państwie. Tam suwerenna władza należała do ludu, czyli mężczyzn powyżej 20. roku życia, którzy byli rdzennymi obywatelami Aten i przede wszystkim, ludźmi wolnymi. Stanowili oni około 10% całej populacji miasta. Każdy obywatel miał obowiązek bezpośredniego uczestnictwa w sprawowaniu władzy, co oznaczało uczestnictwo w podejmowaniu ważnych decyzji państwowych na forum regularnie zwoływanego Zgromadzenia Ludowego.

Współczesne państwa, na ogół, przyjęły model demokracji pośredniej, często zwany demokracją reprezentatywną. W takim modelu obywatele sprawują władzę poprzez wybranych przedstawicieli, których wybierają do parlamentów podczas wolnych wyborów. Oznacza to, że ludzie wybierają swoich reprezentantów, którzy następnie podejmują decyzje w imieniu społeczeństwa. Niemniej jednak istnieją również mechanizmy, które pozwalają na zaangażowanie obywateli w procesy decyzyjne, takie jak referenda. W referendum obywatele wyrażają swoje zdanie w kluczowych kwestiach państwowych poprzez głosowanie, na przykład w sprawach związanych z członkostwem w Unii Europejskiej. Referendum jest przykładem demokracji bezpośredniej, w której ludność ma bezpośredni wpływ na procesy decyzyjne.

Współczesne państwa demokratyczne opierają się na koncepcji trójpodziału władzy, co stanowi fundamentalny element ich funkcjonowania. Ta idea, po raz pierwszy sformułowana przez francuskiego filozofa Monteskiusza, zakłada podział władzy na trzy odrębne i wzajemnie kontrolujące się sfery: władzę ustawodawczą (inaczej nazywaną władzą legislacyjną), władzę wykonawczą (czyli tę, która odpowiada za wykonywanie obowiązującego prawa, zwaną egzekutywą) oraz władzę sądowniczą. Celem tego podziału jest ochrona przed ewentualną samowolą rządzących.

Mimo że demokracja jest obecnie powszechnie preferowanym modelem rządów na świecie, istnieją też inne systemy rządzenia, które różnią się od niej w znaczący sposób. Przykłady to państwa totalitarne i autorytarne, w których prawa i wolności obywatelskie są ograniczane, co jest sprzeczne z podstawowymi wartościami demokratycznymi. W takich państwach łamane są prawa człowieka, w tym prawo do życia, wolność od tortur, prawo do prywatności, wolność zgromadzeń, wolność wyznania oraz wolność słowa. Władza w takich reżimach opiera się na aparacie represji i siły, a stosunki między władzą a obywatelami opierają się na przemocy i strachu. 

Warto również zrozumieć, że nie tylko przywódcy państw czy rządów mają wpływ na nasze życie. Każdy z nas ma potencjalny wpływ na decyzje podejmowane w społeczeństwie. Pierwsze doświadczenia związane z wpływem władzy i partycypacją w procesach decyzyjnych często zdobywamy w szkole. Przykładem może być samorząd uczniowski, w którym uczniowie uczą się demokracji, podejmują decyzje w swojej szkole i uczestniczą w rozwiązywaniu problemów edukacyjnych. To często pierwszy krok w kierunku zrozumienia roli partycypacji obywateli w procesach społecznych.

Najbliżej naszych codziennych spraw jest zazwyczaj samorząd terytorialny. To na poziomie lokalnym podejmowane są decyzje mające bezpośredni wpływ na nasze życie. Radni samorządu decydują o remontach dróg, budowie i modernizacji szkół, przedszkoli czy placów zabaw, a także o organizowaniu różnych wydarzeń społecznościowych. Tworzą infrastrukturę lokalną, co wpływa na jakość życia mieszkańców. Przykładem takich działań będzie także decyzja o rozbudowie parku, budowie boiska, czy wyznaczeniu stref dla mieszkańców. Dlatego udział w życiu społeczności lokalnej ma kluczowe znaczenie i daje obywatelom wpływ na kształtowanie swojego najbliższego otoczenia. W ten sposób, choć na mniejszą skalę, obywatele uczestniczą w procesach decyzyjnych, wpływając na swoje codzienne życie.

Przedstaw przykłady historycznych i współczesnych liderów politycznych, którzy wywarli znaczący wpływ na kształtowanie władzy i ustrojów politycznych. Prześlij swoją odpowiedź do 3 listopada na adres info@efhr.eu i wygraj 2 bilety do kina na dowolnie wybrany film!